Wanneer het water begint te koken

De nieuwe nationale veiligheidsstrategie van de Verenigde Staten zou tien jaar geleden – in de tijd van Obama – ondenkbaar zijn geweest. De wereld had gebulderd van verontwaardiging.

Vandaag blijft het stil.

Te stil.

Afgelopen week ontmoette ik, volkomen toevallig, Willem Post tijdens de boekpresentatie van Zelf aan zet.

En laat ik helder zijn: Willem Post is niet zomaar een journalist. Hij is een van de meest gezaghebbende duiders van Amerika en internationale politiek. Een man met een carrière gebouwd op nuance, feiten en democratisch bewustzijn. Ministers, diplomaten en redacties luisteren naar zijn analyses.

En juist híj sprak woorden die bleven hangen.

Hij vertelde over de verschuivende macht in de VS, over leiders die democratische grenzen steeds verder oprekken, over extremere posities die zonder protest normaal lijken te worden. Niet door inhoud, maar door gewenning.

Toen hij zei: “We zitten in een gevaarlijke fase, en veel mensen hebben het niet door,” voelde ik iets kouds door me heen gaan.

Want hij heeft gelijk.

De kikker in de pan

We lijken op die kikker in de pan.

Gooi hem in kokend water en hij springt eruit.

Maar leg je hem in koud water en verwarm je het langzaam, dan blijft hij zitten.

Niet omdat hij dom is, maar omdat hij de stijgende temperatuur niet voelt.

Tien jaar geleden waren we nog uit de pan gesprongen.

Nu voelen we niet meer hoe warm het water wordt.

Het verschuivende venster

Dit is het verschuivende Overton-window: wat ooit ondenkbaar was, noemen we vandaag normaal. Wat ooit een grens was, noemen we nu “realistisch”.

Ons morele venster verschuift.

Niet door overtuiging, maar door gewenning.

Een samenleving past zich aan, centimeter voor centimeter, totdat ze zichzelf niet meer herkent.

De les van Zelf aan zet

Tijdens de boekpresentatie van Zelf aan zet ging het over gezondheid, menselijkheid en verantwoordelijkheid.

Maar de reikwijdte van dat boek is veel groter.

Het gaat over durven kiezen.

Over opstaan.

Over handelen zolang het nog kan.

Het gaat over het besef dat stilte óók een keuze is.

En vaak de gevaarlijkste.

Wat we in de spreekkamer zien, mensen die vastlopen omdat ze te lang zwegen, te lang wachtten, zien we net zo goed in de samenleving.

Eigen verantwoordelijkheid is geen luxe, maar noodzaak.

De spiegel die we moeten durven zien

Laten we het maar hardop zeggen:

wie vandaag nog steun geeft aan bewegingen die op polarisatie drijven, die groepen tegenover elkaar zetten, die angst groter maken dan menselijkheid, die ziet niet meer wat er echt gebeurt.

Niet omdat die mensen slecht zijn.

Veel stemmen vanuit angst, teleurstelling of oprechte zorg.

Maar precies dát maakt het gevaar zo groot.

Want polarisatie werkt het sterkst wanneer gewone burgers denken dat het allemaal wel meevalt.

Wanneer scherpe taal “eerlijkheid” wordt genoemd.

Wanneer uitsluiting “noodzakelijk” wordt genoemd.

Wanneer de hitte aanvoelt als een nieuwe normaal.

Dan ben je geen toeschouwer meer, maar onderdeel van de pan.

Wie zich aangesproken voelt, ís niet het probleem, maar wie weigert te herkennen dat dit het mechanisme is waardoor samenlevingen kantelen, zit al zo diep in het warme water dat de hitte niet meer gevoeld wordt.

De tijd dringt

Zwijgen was nooit een optie.

Maar nu voelt het gevaarlijk dicht bij te laat.

En als zelfs iemand als Willem Post - een man die altijd zorgvuldig formuleert, altijd weegt, altijd nuanceert - nu zó duidelijk waarschuwt, dan is het tijd om te luisteren.

Niet morgen.

Vandaag.

Dit gaat niet over Amerika alleen.

Niet over partijpolitiek.

Niet over links of rechts.

Dit gaat over menselijkheid.

Over fatsoen.

Over het vermogen om nog op te staan vóór de pan werkelijk kookt.

De vraag is niet meer of het vuur aanstaat. Dat is het.

De vraag is: wanneer nemen wij onze verantwoordelijkheid, wanneer springen wij nog op tijd uit de pan?