Welk voorbeeld willen wij zijn? Waar ligt de grens?

Gisteravond bij RTL Night met Humberto Tan gebeurde er iets dat mij diep raakte. Aan tafel zaten Albert Verlinden en burgemeester Ahmed Aboutaleb. Het gesprek ging over het besluit van AVROTROS: Nederland zal niet deelnemen aan het Eurovisie Songfestival als Israël meedoet. Een politiek statement, dat direct tot verhitte discussies leidde.

Albert Verlinden – hét voorbeeld van de witte man met zeven vinkjes en macht – nam voortdurend het woord. Het hoge woord. Pas toen Humberto Tan zich rechtstreeks tot Aboutaleb richtte en vroeg wat zijn gedachten hierbij zijn, pas toen kwam de emotie los. Zijn stem trilde, zichtbaar geraakt.

En daar gebeurde het. Waar Albert nog kleur bekende met ontkenning van genocide en een uitgesproken pro-Israël houding, liet Aboutaleb zien hoe kwetsbaar democratie kan zijn. Hij zei dat hij zich niet langer veilig voelt. En hij herinnerde ons aan iets fundamenteels: échte democratie betekent dat de meerderheid altijd oog moet hebben voor de minderheid. Zodra dat verdwijnt, glijden we af richting autocratie.

We zien dit al gebeuren. Stemmen die zich uitspreken worden monddood gemaakt. Een oude dame met een bordje “Israël pleegt genocide” wordt in de boeien geslagen en afgevoerd. Politiegeweld – want anders kun je het niet noemen – neemt toe. In Engeland, in Duitsland. In de VS nog een stap verder, waar het leger al wordt ingezet zodra de macht wankelt. Trump spreekt er openlijk over: tegenstanders moeten hard aangepakt worden.

En soms is dat monddood maken niet alleen figuurlijk, maar letterlijk. De dood van Charlie Kirk is daar een grimmig voorbeeld van. Jarenlang gebruikte hij zijn stem, scherp en polariserend. Maar uiteindelijk werd hij zélf het slachtoffer van de dynamiek die hij mede voedde: een samenleving waarin woorden steeds vaker worden beantwoord met geweld.

Tegelijk is het belangrijk te zien dat dit geweld geen ideologische kleur kent. Ook links georiënteerde stemmen zijn slachtoffer. Denk aan journalisten die verslag doen van ongelijkheid of racisme en worden geïntimideerd of aangevallen. Denk aan vrouwenjournalisten die disproportioneel te maken krijgen met online haat en bedreigingen. Of onafhankelijke verslaggevers die tijdens protesten in Seattle fysiek zijn belaagd omdat ze kritische verhalen brachten.

Of je nu rechts of links bent: zodra macht en angst bepalen wie mag spreken, gaat vrijheid verloren. En zwijgen wordt dan al onderdeel van het geweld.

En dan vraag ik me af:

👉 Waar ligt de grens?

👉 Hoe lang noemen we dit nog vrijheid van meningsuiting als geweld en onderdrukking het antwoord worden?

👉 Zou Hitler in de jaren ’30 ook altijd zijn mening hebben mogen geven? En waar lag toen het moment om écht in te grijpen, voordat de wereld in een afgrond verdween?

Corona was al een breekpunt. Discussies werden fel, mensen kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Nu zijn het oorlogsmisdaden die de kloof steeds groter maken. Een aantal verstandige stemmen roept inmiddels dat geweld nooit een oplossing is en polarisatie alleen maar erger maakt. Maar luisteren we nog wel?

Wat ik gisteren zag aan tafel bij Humberto Tan, was meer dan een televisiemoment. Het was een spiegel. Een spiegel van de kwetsbaarheid van democratie, van de noodzaak om de stem van de minderheid te horen, van de vraag of wij nog in staat zijn onze menselijkheid te bewaren.

De vraag die blijft hangen: waar ligt de grens waarop woorden niet meer genoeg zijn en handelen noodzakelijk wordt?

En dan de vraag: hoe bewaken wij die grens?

Hoe zorgen we dat we niet zélf vervallen in het onmenselijke? Dat we geen stem monddood maken, letterlijk en figuurlijk.

Maar wat als de ander die macht wél gebruikt om ons het zwijgen op te leggen? Wat als geweld de taal van de machthebber wordt?

We hoeven niet ver te zoeken naar voorbeelden. Rusland, waar Navalny tot zijn dood werd vastgezet en gesmoord. Iran, waar protesterende vrouwen hardhandig de straat af worden geslagen. China, waar complete minderheden verdwijnen in kampen. En ja, ook dichter bij huis, waar vreedzame protesten worden neergeslagen en de roep om veiligheid een vrijbrief wordt voor onderdrukking.

En ja, ook de dood van Charlie Kirk in de VS toont hoe gevaarlijk het is wanneer meningen niet meer worden bestreden met woorden, maar met geweld.

Dan blijft de vraag:

👉 Hoe stellen we grenzen zónder geweld?

👉 Hoe beschermen we vrijheid zonder zelf te verworden tot dat wat we juist willen bestrijden?

Misschien ligt daar de diepste uitdaging van onze tijd: de moed om geweldloos grenzen te stellen. En daarin mens te blijven.

Precies dat raakt ook aan waar ik met Art meets Science voor sta. Kunst kan ons spiegels voorhouden waar woorden tekortschieten. Zoals Banksy onlangs liet zien: een rechter die een demonstrant met een hamer tegen de grond slaat, midden op de gevel van het hoogste gerechtshof. Eén beeld dat ons keihard confronteert met de vraag: wat laten wij toe, welk voorbeeld geven wij?

En ACT leert ons dat we pijn en conflict niet kunnen vermijden, maar wel kunnen kiezen hoe we ermee omgaan. Niet met onderdrukking of geweld, maar met bewustzijn en veerkracht.

Want uiteindelijk gaat het om het voorbeeld dat wij geven. Voor onze kinderen. Voor elkaar. Voor de wereld die na ons komt.