Voorbereiding webinar “Geef Gehoor aan ACT!”

Door Dyon Scheijen

Klinisch fysicus – audioloog

Beeldend kunstenaar

ACT-trainer

“Horen is meer dan enkel de oren”

Beste deelnemer,

Fijn dat je je hebt aangemeld voor dit webinar. Om samen het meeste uit onze tijd te halen, nodig ik je uit dit document alvast rustig door te nemen. Je vindt hierin mijn persoonlijke reis met ACT, uitleg over de zes kernprocessen, oefeningen die je meteen kunt uitproberen en reflectievragen die we tijdens de bijeenkomst zullen gebruiken.

ACT, Acceptance and Commitment Therapy, raakt aan mijn werk in de audiologie, maar ook aan hoe ik zelf in het leven sta. Voor mij is horen niet alleen een technisch proces, maar een menselijke ervaring waarin gedachten, emoties en waarden een rol spelen. Precies daarom: horen is meer dan enkel de oren.

Inleiding

Gehoorproblemen zijn nooit alleen een kwestie van oren. Het is de hele mens die geraakt wordt. Wanneer iemand bij mij komt met tinnitus, hyperacusis, gehoorverlies of hinder van laagfrequent geluid, zie ik niet alleen de klacht. Ik zie de mens. Ik zie de strijd die iemand voert met gedachten, emoties en gedrag.

Techniek kan vaak op korte termijn verlichting bieden, zoals hoortoestellen, maskeerders of geluidsverrijking. Maar de echte worsteling speelt zich vaak af in het hoofd en in het hart. Daar waar angst, verdriet en frustratie zich nestelen.

Daarom zeg ik: horen is meer dan enkel de oren.

Mijn persoonlijke reis

Ik leerde ACT kennen, niet als behandelaar, maar eerst als deelnemer. Ik heb meerdere keren een ACT-traject gevolgd.

De eerste keer voelde het abstract. Waarom zou ik pijn of nare gedachten accepteren? Alles in mij wilde ertegen vechten. Het wegduwen, onprettige gevoelens vermijden.

De tweede keer begon ik te merken dat er iets verschoof. Ik keek anders naar mijn ervaringen, voelde ruimte in plaats van strijd.

De derde keer viel eindelijk echt het kwartje. ACT werd niet een theorie die ik kende, maar een houding die ik begon te beleven.

Langzaam sijpelde ACT door in mijn werk, in mijn gesprekken, in mijn keuzes. Het maakte me een ander mens én een andere audioloog.

Reflectievraag

Herken jij momenten waarop je vooral strijd tegen iets wat je niet wil in plaats van ermee te leren leven? Wat doet dat met je?

ACT: meer dan therapie

ACT is in de kern een cognitieve gedragstherapie, maar het is veel meer dan dat. Het is een manier van kijken, voelen en handelen.

We leven in een wereld die pijn en ongemak wil vermijden. Alles moet maakbaar zijn. We moeten gezond zijn, gelukkig, succesvol. Maar het leven is grillig. Niemand ontsnapt aan pijn, verlies of teleurstelling.

ACT nodigt ons uit om niet langer te vechten, maar ruimte te maken. Niet te wachten tot klachten verdwijnen, maar nu al keuzes te maken in lijn met onze waarden. Niet ons leven te laten bepalen door gedachten, maar gedachten te leren zien als wat ze zijn: gedachten.

De zes kernprocessen van ACT

ACT draait om psychologische flexibiliteit: aanwezig zijn in het moment, ruimte maken voor gevoelens en leven naar wat echt belangrijk is.

Acceptatie betekent ruimte maken voor vervelende gevoelens en gedachten. Een tinnituspatiënt kan leren dat het geluid er mag zijn, zonder steeds te vechten, het willen wegduwen of vermijden.

Defusie betekent afstand nemen van je gedachten. Iemand die denkt: “Ik kan nooit meer normaal leven” leert dit te zien als een gedachte, niet als een feit.

Hier-en-nu gaat over bewust aanwezig zijn. In plaats van verdwaald te raken in verleden of toekomst, kun je echt aanwezig zijn bij een gesprek met een patiënt.

Zelf-als-context betekent jezelf zien als meer dan je klacht of rol. Iemand kan beseffen dat hij niet alleen patiënt is, maar ook ouder, partner, vriend, mens.

Waarden gaan over helder krijgen wat belangrijk is. Een muziekdocent met gehoorverlies kan manieren vinden om verbonden te blijven met muziek.

Toegewijd handelen is stappen zetten richting waarden, ook al is het lastig. Bijvoorbeeld iemand die toch naar een verjaardag gaat, ondanks de spanning voor lawaai.

Metaforen die raken

Het glas van levensacceptatie laat zien dat het glas soms volstroomt van pijn, gedachten en gevoelens. Je kunt het niet leegdrinken, maar je kunt leren het te dragen. Je kunt zelfs het glas groter maken.

De storm in je hoofd beschrijft gedachten die razen als wind. Je hoeft de storm niet te stoppen, maar je kunt leren stevig te staan.

De rivier van gedachten laat zien hoe gedachten voorbijstromen als water. Je hoeft er niet in te springen.

De busmetafoor maakt duidelijk dat jij de chauffeur bent. Gedachten zijn passagiers. Sommigen schreeuwen luid, maar jij kiest de richting.

Stilte als kracht toont dat stilte niet de afwezigheid van geluid is, maar rust vinden in geluid en in jezelf.

Reflectievraag

Welke metafoor spreekt jou het meest aan en waarom?

ACT en audiologie

Audiologie gaat vaak over techniek. Maar klachten worden versterkt door angst, vermijding en stress.

Het fear-avoidance model van Vlaeyen en Linton laat zien hoe vermijding lijden vergroot. Het neurofysiologisch model van Jastreboff toont hoe het brein betekenis geeft aan geluid. Onderzoek van Cima, gepubliceerd in The Lancet in 2012, bevestigt dat een cognitief-gedragsmatige aanpak bij tinnitus het meest effectieve is.

ACT helpt patiënten deze cirkels te doorbreken. Niet door te beloven dat klachten verdwijnen, maar door hen te leren leven mét klachten.

Voorbeelden uit de praktijk

Een patiënt durfde niet meer naar de supermarkt. Zijn waarde was zelfstandigheid. Met ACT oefende hij stap voor stap tóch te gaan, mét spanning, maar trouw aan zichzelf.

Een muziekdocent zocht ondanks gehoorverlies manieren om toch verbonden te blijven met muziek. Zijn waarde gaf richting.

Een jonge vrouw met hyperacusis vermeed alle sociale situaties. Met ACT leerde ze stap voor stap weer contact te maken.

Oefeningen en reflectie

Gedachten als wolken: lees de zin “Dit geluid maakt mijn leven onmogelijk.” Stel je voor dat deze gedachte enkel een wolk van gedachten is die voorbijdrijft. Wat merk je?

Stilte-oefening: ga één minuut zitten. Luister naar alle geluiden. Zonder oordeel. Wat gebeurt er in je?

Waardenreflectie: schrijf drie dingen op die voor jou écht belangrijk zijn. Hoeveel ruimte geef je ze in je leven?

ACT en de toekomst

De zorg verandert. Techniek wordt beter, maar mensen blijven lijden. ACT brengt de psychologische dimensie terug. De toekomst van audiologie is niet alleen horen, maar ook luisteren en leven.

En het gaat verder dan de zorg. We leven in een samenleving die steeds meer onder druk staat. Polarisatie, prestatiedruk en onzekerheid maken dat we allemaal flexibiliteit nodig hebben om niet te verstarren in angst, maar trouw te blijven aan wat ons samenbrengt.

Daarom geloof ik dat gehoor en ACT samen de toekomst hebben. Techniek kan ons laten horen. ACT leert ons luisteren. Apparaten versterken geluid. ACT helpt ons de storm in ons hoofd te dragen.

Voorbereiding voor deelnemers

Neem dertig minuten de tijd om dit document rustig te lezen, even te kijken naar de basisinformatie op de website van ACT in Actie en voor jezelf op te schrijven wat jouw grootste uitdaging is met cliënten, welke emoties en gedachten je vaak bij hen ziet en wanneer je merkt dat jouw reactie niet helpend is. Neem je notities mee naar de training. Ze vormen ons vertrekpunt.

Tot slot

ACT is geen trucje. Het is een manier van leven. Het leert ons dat we méér zijn dan klachten en gedachten.

In dit webinar laat ik je ervaren hoe krachtig dat kan zijn - voor jezelf én voor je cliënten en patiënten. Samen bouwen we aan een toekomst waarin mensen niet alleen beter horen, maar ook beter leven.

Ter inspiratie kun je alvast twee van mijn blogs lezen:

Het glas halfvol of halfleeg? Laten we het groter maken: https://www.artofhearing.nl/post/het-glas-halfvol-of-halfleeg-laten-we-het-groter-maken-1

Op zoek naar een kompas – een persoonlijke reis met ACT: https://www.artofhearing.nl/post/op-zoek-naar-een-kompas-een-persoonlijke-reis-met-act

Ik kijk ernaar uit om dit samen verder te ontdekken.

✍️ Dyon Scheijen

Audioloog | ACT-trainer

“Horen is meer dan enkel de oren”

Wetenschappelijke literatuur

Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and Commitment Therapy: An experiential approach to behavior change. New York: Guilford Press.

Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2012). Acceptance and Commitment Therapy: The process and practice of mindful change (2nd ed.). New York: Guilford Press.

Cima, R. F. F., Andersson, G., Schmidt, C. J., & Henry, J. A. (2014). Cognitive-behavioral treatments for tinnitus: A review of the literature. Journal of the American Academy of Audiology, 25(1), 29–61. https://doi.org/10.3766/jaaa.25.1.4

Cima, R. F. F., Maes, I. H., Joore, M. A., Scheyen, D. J., El Refaie, A., Baguley, D. M., … Vlaeyen, J. W. S. (2012). Specialised treatment based on cognitive behaviour therapy versus usual care for tinnitus: A randomised controlled trial. The Lancet, 379(9830), 1951–1959. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60469-3

Jastreboff, P. J. (1990). Phantom auditory perception (tinnitus): Mechanisms of generation and perception. Neuroscience Research, 8(4), 221–254. https://doi.org/10.1016/0168-0102(90)90031-9

Jastreboff, P. J., & Hazell, J. W. P. (1993). A neurophysiological approach to tinnitus: Clinical implications. British Journal of Audiology, 27(1), 7–17. https://doi.org/10.3109/03005369309077884

Vlaeyen, J. W. S., & Linton, S. J. (2000). Fear-avoidance and its consequences in chronic musculoskeletal pain: A state of the art. Pain, 85(3), 317–332. https://doi.org/10.1016/S0304-3959(99)00242-0

Andersson, G., & Westin, V. Z. (2008). Understanding tinnitus distress: Introducing the concepts of moderators and mediators. International Journal of Audiology, 47(Suppl. 2), S106–S111. https://doi.org/10.1080/14992020802301695

Westin, V. Z., Schulin, M., Hesser, H., Karlsson, M., Noe, R. Z., Olofsson, U., … Andersson, G. (2011). Acceptance and Commitment Therapy versus Tinnitus Retraining Therapy in the treatment of tinnitus: A randomized controlled trial. Behavior Research and Therapy, 49(11), 737–747. https://doi.org/10.1016/j.brat.2011.08.001