Als woorden niet meer gehoord worden, rest alleen nog de daad

Gisteravond zag ik zes, nee zeven Bekende Nederlanders aan tafel bij Renze op RTL4, met allemaal dezelfde boodschap: dat de jongeren die op 4 mei van zich lieten horen op de Dam, verkeerd bezig waren. Ongepast, noemden ze het. Respectloos, zelfs.

Alsof het stil zijn op die dag een verplichting is – een ritueel dat niet verstoord mag worden. Maar wat als het juist het stilzwijgen is dat pijn doet? Wat als woorden allang niet meer aankomen en jongeren daarom niet anders kunnen dan opstaan en handelen?

Want als woorden geen betekenis meer hebben, als het jarenlang roepen, schrijven, smeken en vragen geen gehoor vindt – wat blijft er dan nog over?

Dan gaat men over tot daden. Niet omdat men niet wil praten, maar omdat men niet meer gehoord wordt.

Het is diezelfde dynamiek die we op grote schaal zien in Gaza, in Oekraïne, in andere conflictgebieden waar mensen eerst genegeerd, daarna geprovoceerd en uiteindelijk tot actie gedwongen worden. Geen geweld, maar zichtbaarheid. Geen wapens, maar een collectieve roep: “Zie ons. Hoor ons.”

Wat mij het meest raakte, was dat de alternatieve nationale herdenking in Den Haag – georganiseerd vanuit een behoefte aan inclusiviteit en bewustzijn – op exact dezelfde hoop werd gegooid als de Dam-acties: ongepast. Alsof herdenken maar op één manier mag. Alsof de slachtoffers van toen enkel herdacht mogen worden door het herhalen van bekende rituelen – en niet door te benoemen dat het gevaar van toen nog steeds onder ons is.

De fractievoorzitter van de VVD, mevrouw Yesilgöz, benadrukte keer op keer dat 4 mei er is om veteranen te eren. En dat is waar – zij verdienen onze dank, onze erkenning. Maar ik vraag mij af: zouden juist zij, de mensen die hun leven gaven in de strijd tegen fascisme en onvrijheid, het niet begrijpen als jongeren vandaag opstaan om te waarschuwen dat de geschiedenis zich herhaalt? Zou de ware geest van deze dagen niet juist zijn: alert blijven, vrijheid bewaken, en luisteren naar wie zich onveilig voelt?

De alternatieve herdenking in Den Haag werd bijgewoond door duizenden mensen. Mensen die wél luisterden. Die stil werden bij de woorden over hedendaags fascisme, over structurele uitsluiting, over de noodzaak om te blijven waarschuwen. Die klapten uit erkenning – niet omdat ze tegen herdenken zijn, maar juist omdat ze herdenken serieus nemen. Omdat ze voelen: als we de stemmen van nu het zwijgen opleggen, verloochenen we de offers van toen.

Vrijheid is geen vaststaand gegeven. De rechtsstaat is geen vanzelfsprekendheid. Dat zien we in Amerika, in Hongarije, in Israël. Populisme wint terrein, de menselijke waardigheid staat onder druk en het geheugen van de geschiedenis vervaagt. En wat doen wij? Wij zeggen: “Niet op 4 mei. Niet vandaag.” Terwijl de roep juist dan het hardst zou moeten klinken.

Wat mij ook opviel – en niet voor het eerst – is de manier waarop Renze, als host, kleur geeft aan wat er aan tafel gebeurt. Op het eerste gezicht lijkt het onschuldig, vriendelijk, verbindend. Maar wie beter kijkt, ziet dat hij op subtiele wijze richting geeft, met ogenschijnlijke neutraliteit. Het is precies die schijn van vanzelfsprekendheid die maakt dat sommige stemmen wel mogen klinken en andere al bij voorbaat als ongepast worden neergezet.

Ik vond het triest om te zien dat deze zeven mensen aan tafel met een platform (Renze RTL4), een immens podium en een stem zo snel klaarstonden met hun oordeel. Dat ze spraken zonder te luisteren.

Zij waren er niet bij daar in Den Haag. Zij hoorden de woorden niet die diep binnenkwamen. Zij voelden niet de trilling van een collectieve waarheid die in stilte vaak genegeerd wordt.

Laten we oppassen. Als we de betekenis van woorden verliezen – als we weigeren te luisteren naar oncomfortabele waarheden – dan dwingen we de ander tot andere middelen. Dan gaan mensen de straat op, zoeken ze de Dam op, zoeken ze alternatieven. Niet om te schofferen, maar om gehoord te worden.

Laten we daarom het gesprek blijven voeren. Laten we ruimte maken voor protest, ook op een dag van stilte. Want herdenken zonder bewustzijn is leeg. Vrijheid zonder tegenspraak is schijnvrijheid. En als we willen leren van het verleden, dan moeten we nu luisteren – juist als het schuurt.