Waarom het tijd is om te stoppen met schreeuwtelevisie en te luisteren naar menselijkheid

Afgelopen week zat ik met verbijstering naar De Oranjezomer te kijken. We zagen opnieuw een tafereel dat bijna een format lijkt: mannen die hun stem verheffen alsof ze langs de lijn van een voetbalveld staan, maar dan midden in een gesprek over politiek, samenleving of zorg.

Jack van Gelder ging tekeer tegen Henri Bontenbal alsof hij een scheidsrechter was die een foute beslissing had genomen. Maar Van Gelder is geen politicus, geen beleidsmaker, geen expert in de zorg of het klimaat – hij is sportcommentator. En toch beïnvloedt hij mede hoe miljoenen Nederlanders denken.

Het probleem beperkt zich niet tot Van Gelder. Johan Derksen schuift aan bij Vandaag Inside en laat uitspraken vallen die meer weghebben van kantinepraat dan van maatschappelijke analyse. René van der Gijp zoekt de lach, maar legt ongemerkt frames die de publieke opinie kleuren. Wilfred Genee fungeert als regisseur, maar laat discussies vaak ontsporen tot spektakel. Stuk voor stuk witte mannen, zelfverzekerd, luidruchtig, overtuigd dat hún mening telt. Schoenmaker, houd je bij je leest, zou je zeggen.

Maar het gaat om meer dan individuele presentatoren. Dit soort televisie beïnvloedt structureel het publieke debat. Kijkcijfers liegen niet, en de kleine, terloopse opmerkingen – de schuine grapjes, het lacherige frame – nestelen zich in het denken van miljoenen. Het werkt als product placement: vaak onbewust, maar van grote invloed. Zo wordt een aanzienlijk deel van het electoraat gevoed door de schreeuwers langs de zijlijn.

Het NRC vergeleek Talpa al eens met Fox News. Die vergelijking is akelig treffend. Ook hier tellen kijkcijfers meer dan journalistieke kwaliteit, en ook hier worden meningen verpakt als entertainment. De kijker slikt het vaak onbewust. Wat begint als amusement, wordt zo een sturende kracht in hoe mensen politiek, zorg en samenleving beleven.

Als medisch specialist maak ik me daar nog meer zorgen over. In de spreekkamer zie ik dagelijks wat polarisatie en harde frames doen met mensen. Empathie, respect, menselijkheid – kernwaarden voor goede zorg – lijken op televisie steeds minder te bestaan. Politiek bedrijven door te schreeuwen alsof het voetbal is, gaat ten koste van de samenleving én van de kwetsbaren die zorg nodig hebben.

En laat ik eerlijk zijn: ik ben zelf ook een witte man. Ook ik moet me de vraag stellen: in hoeverre ben ik onderdeel van dit systeem? Luister ik écht, of zend ik vooral? Het verschil zit misschien in intentie, maar dat ontslaat me niet van de verantwoordelijkheid om in de spiegel te kijken. Wie dat niet doet, kan dat ook moeilijk van anderen verwachten.

Het wordt pijnlijk duidelijk in de zorg: terwijl het systeem kreunt onder personeelstekorten, bureaucratie en oplopende wachtlijsten, krijgen mensen met weinig verstand van de materie prime time om hun mening te verkondigen. Opinie is waardevol, debat is belangrijk – maar niet ten koste van deskundigheid, empathie en respect. Wat we nodig hebben is professionaliteit, dialoog en de bereidheid om écht te luisteren. Niet het geschreeuw van de tribune, maar de wijsheid van de praktijk.

De spiegel van de kunst

Misschien verklaart dit ook mijn drang om de kunst in te trekken. Want waar televisie overschreeuwt, hangt in musea de geschiedenis aan de muur – als we er tenminste naar kijken. In Londen liep ik langs Turner’s stormachtige zeegezichten, waarin de kwetsbaarheid van de mens tegenover de natuur voelbaar is. Ik stond stil bij de donkere doeken van Goya in de National Gallery, waar macht en geweld hun naakte gezicht tonen. In het British Museum zag ik eeuwenoude beelden die ons confronteren met thema’s van macht, strijd en menselijkheid.

Kunst is een spiegel die we te vaak voorbijlopen. Ze vraagt niet om kijkcijfers, jaagt geen relletje na, maar nodigt uit tot reflectie. Ze laat zien wie we waren, wie we zijn en wie we zouden kunnen worden. Juist daar ligt de tegenkracht tegen het geschreeuw: stilte, aandacht en de moed om in die spiegel te kijken.

Tijd voor een ander geluid

Het format van schreeuwtelevisie is niet onschuldig. Het ondermijnt ons publieke debat en daarmee uiteindelijk de keuzes die we als samenleving maken. Het voedt cynisme, polarisatie en oppervlakkigheid. Wat we nodig hebben zijn leiders en stemmen die ruimte maken voor empathie, menselijkheid en respect. Professionals die vanuit hun vakgebied bijdragen in plaats van vanaf de zijlijn te scoren.

Misschien is het naïef, maar ik geloof dat we die beweging wél kunnen maken. Niet door harder te schreeuwen, maar door te luisteren. Niet door elkaar belachelijk te maken, maar door de ander serieus te nemen. Misschien zelfs door vaker naar kunst te kijken – dat stille schilderij, dat ongemakkelijke beeld, dat eeuwenoude symbool dat ons confronteert met onze eigen tijd.

Wie alleen maar roept, mist de kans om écht gehoord te worden. Juist kunst laat zien wat we anders niet willen zien. Ze houdt ons stil waar we normaal zouden weglopen, en geeft taal aan de onderstroom waar politiek en media vaak alleen nog ruis maken.

Het is tijd voor een nieuw geluid. Een geluid dat menselijkheid en respect centraal stelt. Een geluid dat zegt: dit land is geen spel, dit land is ons thuis. Politiek gaat over zorg voor elkaar, over luisteren en wegen, niet over scoren of winnen. Wie dat niet ziet, draagt bij aan de verharding die onze democratie uitholt.

Het is tijd om te stoppen met schreeuwtelevisie. Het is tijd om te luisteren.