OPINIE | Tinnitus vraagt geen superlatieven, maar nuance

door Dyon Scheijen – klinisch fysicus audioloog

Afgelopen week klonken opnieuw de grote woorden:

doorbraak, veelbelovend, eerste stap richting behandeling, nieuw perspectief.

Wie alleen de koppen las, kon gemakkelijk denken dat tinnitus misschien binnenkort “opgelost” kan worden.

Maar wie het onderzoek zelf leest, ziet iets anders:

een technische veiligheidsstudie, niet meer en niet minder.

En precies daar zit mijn zorg.

Niet in het onderzoek, maar in wat het bij mensen teweegbrengt.

Ik schrijf dit stuk niet om onderzoekers af te vallen, integendeel, het is zorgvuldig werk.

Maar omdat ik afgelopen dagen opnieuw zag hoeveel onrust dit soort berichten veroorzaken bij mensen die al jaren leven met tinnitus.

En omdat ik vind dat we tegelijk met trots ook de nuance moeten laten horen.

1. Veilig is niet hetzelfde als effectief

De studie uit Maastricht laat zien dat het plaatsen van een elektrode in de auditieve thalamus veilig en technisch haalbaar is.

Dat is een knappe prestatie binnen de neurochirurgie.

Maar dit betekent niet dat DBS een effectieve behandeling is bij tinnitusklachten.

Daarvoor ontbreken drie essentiële wetenschappelijke voorwaarden:

1.1 Geen controlegroep

Zonder controlegroep kun je niet beoordelen of verbetering het gevolg is van:

• de stimulatie,

• natuurlijke fluctuatie,

• het placebo-effect,

• of de intensieve aandacht van de onderzoekers.

1.2 Sterke placebo- en microletsel-effecten

Bij invasieve neurostimulatie zijn placebo-effecten groot (Benedetti, 2020).

Daarnaast kan het inbrengen van een elektrode, los van stimulatie, tijdelijk veranderingen in netwerken veroorzaken (microlesie-effect).

1.3 De enorme heterogeniteit van tinnitus

Bij vier deelnemers kun je geen generaliseerbare conclusies trekken.

Tinnitus kent uiteenlopende oorzaken, emoties, aandachtspatronen en levenscontexten.

De onderzoekers waren zelf voorzichtig.

De superlatieven eromheen waren dat helaas veel minder.

2. Waarom dit soort nieuws zoveel onrust veroorzaakt

Tinnitus is geen simpel “geluid”.

Het is een ervaring die ontstaat uit een samenspel van geluid, betekenis, aandacht, emoties en context.

Daarom reageert het brein van veel mensen extreem snel en gevoelig op nieuwsberichten over mogelijke oplossingen.

Het vrees-vermijdingsmodel van Vlaeyen & Cima (toegepast op tinnitus) legt uit dat het brein bij dreiging of hoop direct in de alarmstand schiet:

• hyperfocus

• zoeken naar controle

• vermijden van stilte

• angst

• piekergedrag

• klachtenverergering

Deze reactie is automatisch.

En evolutionair logisch.

Het is hetzelfde systeem dat ook aanslaat bij gevaar.

Maar hierdoor kan één enkel media-item iemand die weken vooruitgang had geboekt binnen één seconde terugzetten in angst en paniek.

Dat is geen karakterfout.

Dat is biologie.

3. Geluid is niet hetzelfde als klachten

Een van de grootste misverstanden over tinnitus is dat het geluid het probleem is.

Maar wetenschappelijk én klinisch zien we al jaren dat tinnitusklachten bestaan uit drie samenhangende domeinen:

3.1 Gehoor

Verlies of verstoring van auditieve input activeert compensatoire netwerken (Jastreboff, 1993).

Hoewel gehoorverlies vaak ten onrechte direct wordt gekoppeld aan tinnitus, speelt het gehoorsysteem wél een belangrijke rol in hoe tinnitus ontstaat en wordt ervaren. Niet omdat gehoorverlies tinnitus veroorzaakt, maar omdat een vermindering van auditieve input de hersenen dwingt om te compenseren.

Wanneer het oor minder informatie aanlevert, worden auditieve netwerken in de hersenen gevoeliger en actiever, een principe dat Jastreboff (1993) al beschreef in zijn neurofysiologisch model.

Het brein “draait het volume van binnenuit omhoog”, wat de kans op interne geluiden vergroot.

Dit proces is vergelijkbaar met een radio die begint te ruisen wanneer het signaal zwakker wordt.

Toch betekent dit niet dat gehoorverlies automatisch tinnitus geeft.

Veel mensen met slechthorendheid hebben geen tinnitus en veel mensen met tinnitus hebben normaal gehoor.

Het verband is dus niet causaal, maar modulair: gehoor beïnvloedt hoe tinnitus wordt ervaren, niet altijd of tinnitus ontstaat.

Daarom zijn kleine ingrepen soms al voldoende

Soms ligt de oplossing verrassend dicht bij de voordeur.

Een eenvoudige cerumenprop (oorprop) kan de auditieve input tijdelijk verminderen, waardoor het brein harder gaat “zoeken” en het geluid intenser wordt.

Het verwijderen van die prop kan in zulke gevallen het verschil maken.

Ook het optimaliseren van het gehoor kan klachten indirect verminderen.

Een hoortoestel kan:

• spraakverstaanbaarheid verbeteren,

• luisterinspanning verlagen,

• stress en cognitieve belasting verminderen,

• het auditieve systeem meer “rust” geven.

Niet omdat het de tinnitus behandelt,

maar omdat het de omstandigheden verbetert waarin tinnitus wordt verwerkt.

Waarom diagnostiek en counseling cruciaal zijn

Goede diagnostiek is daarom essentieel om te bepalen:

• wat het gehoor doet,

• welke factoren meespelen,

• welke compensatiepatronen actief zijn,

• en welke interventie zinvol is.

Naast diagnostiek is counseling minstens zo belangrijk:

mensen begrijpen waarom gehoor een rol speelt, hoe het brein reageert en wat invloed heeft op hun klachten.

Dit voorkomt onnodige angst, verkeerde aannames en overmatige focus op het geluid.

Daarom vormt het gehoor één van de drie fundamentele pijlers van tinnitusbehandeling.

Niet omdat het altijd de oplossing biedt,

maar omdat het een cruciale ingang is tot helderheid, geruststelling en gerichte zorg.

3.2 Kennis en informatie

Onzekerheid en onduidelijkheid versterken tinnitusklachten aanzienlijk.

Dat komt omdat het brein bij onverklaarde of onverwachte prikkels automatisch de dreigingsroute activeert, precies de linkerkant van het vrees-vermijdingsmodel van Vlaeyen & Cima.

Daar ontstaan vragen als:

• “Wat hoor ik?”

• “Is dit gevaarlijk?”

• “Gaat dit ooit weg?”

• “Is er een oplossing die ik mis?”

Zodra die vragen opkomen, zoekt het brein actief naar zekerheid.

En daar begint een tweede probleem: de overvloed aan informatie.

Media en internet versterken deze onzekerheid

Televisie, krantenkoppen, sociale media, blogs, fora, YouTube-filmpjes en commerciële apps zijn een constante bron van prikkels.

Een enkel “doorbraak”-bericht kan mensen in seconden terugschieten naar angst en hyperfocus. Daarbij ontstaat vaak een vicieuze cirkel:

1. Er verschijnt sensationeel nieuws.

2. Dit triggert dreiging en aandacht op het geluid.

3. De tinnitus lijkt daardoor intenser.

4. De persoon gaat meer zoeken.

5. Online is áltijd wel iemand te vinden die een nieuwe oplossing belooft.

6. De onzekerheid groeit verder.

Het brein koppelt zo de tinnitus aan een steeds sterkere betekenis:

gevaar, controleverlies, falen, gemis van kansen, onvoorspelbaarheid.

En betekenis is precies wat het geluid beladen maakt.

Apps en digitale tools: hulpzaam én risicovol

Hoewel sommige apps nuttig kunnen zijn voor aandachtstraining of ontspanning, creëren veel commerciële tinnitusapps onbewust méér onzekerheid doordat ze “meten”, “analyseren” of “oplossingen” suggereren die niet wetenschappelijk zijn onderbouwd.

Dit voedt opnieuw de linkerhelft van het vrees-vermijdingsmodel: zoeken, vermijden, controleren.

Daarom is psycho-educatie een van de krachtigste interventies

Goede uitleg, vroeg, helder en herhaald, verandert de betekenis die het brein aan het geluid koppelt:

• van dreiging → naar herkenning

• van gevaar → naar begrip

• van onvoorspelbaarheid → naar inzicht

• van paniek → naar kader

Dit zorgt ervoor dat mensen kunnen verschuiven naar de rechterkant van het model:

de herstelroute, waar gewenning, gedrag en acceptatie ruimte krijgen.

Daarom is psycho-educatie niet alleen een onderdeel van tinnituszorg, het is de fundering onder alle behandelvormen.

De twee routes van het brein: snelle dreiging vs. langzaam herstel

Het vrees-vermijdingsmodel laat zien dat het brein twee fundamentele routes heeft wanneer het een interne prikkel ervaart, zoals tinnitus.

De linkerkant: vicieuze cirkel – hoge dreiging, snelle respons

Dit is het oeroude veiligheidssysteem van het brein.

Het is ontworpen om onmiddellijk te reageren op mogelijke gevaren.

Daarom:

• schiet de aandacht in milliseconden naar het geluid

• voelt het geluid plots harder

• ontstaat paniek of onrust

• willen mensen direct iets doen om het “op te lossen”

• gaan ze zoeken, vermijden, controleren

Deze route is snel, hard en automatisch.

Het is dezelfde respons die je beschermt bij echt gevaar, maar bij tinnitus werkt hij tegen je.

Nieuwsberichten met superlatieven (“doorbraak”, “veelbelovend”, “nieuwe hoop”) activeren deze linkerkant direct.

Het brein hoort: gevaar of kans en in beide gevallen schiet het systeem aan.

Daarom zie je dat één krantenkop bij duizenden mensen tegelijk spanning triggert.

De rechterkant: herstelroute – lage dreiging, langzaam en lerend

De herstelkant van het model werkt totaal anders.

Hier is de dreiging laag.

Het brein krijgt de tijd om te:

• wennen

• ontspannen

• betekenis te herzien

• gedrag aan te passen

• aandacht te verschuiven

• nieuwe patronen te leren

Dit is de kant van neuroplasticiteit.

Hij werkt, maar hij werkt traag.

Zoals:

• leren fietsen

• leren autorijden

• je horloge aan de andere pols dragen

In het begin voelt het onwennig, onlogisch, zelfs ongemakkelijk.

Maar door herhaling, tijd en het simpelweg blijven doen, ontstaat vaardigheid en rust.

Dit is exact wat er bij tinnitus gebeurt:

niet het geluid verandert, maar de reactie op het geluid wordt anders.

De dreiging verdwijnt, de betekenis verschuift en het brein kalmeert.

En precies daarom botsen superlatieven met herstel

Superlatieven triggeren links- de snelle dreigingskant.

Herstel gebeurt rechts - de trage leerkant.

Wanneer media de linkerkant activeren, zet dat het hele herstelproces onder druk.

Het is alsof iemand die net leert fietsen opeens moet sprinten.

Of alsof je horloge elke dag van pols wisselt.

Het houdt het systeem actief, maar niet lerend.

3.3 Balans in het leven

Tinnitusklachten worden niet uitsluitend bepaald door het gehoor of het geluid zelf, maar door de draagkracht van het totale systeem.

Factoren zoals stress, slaaptekort, vermoeidheid, mentale belasting, lichamelijke gezondheid, emoties en levensgebeurtenissen moduleren de intensiteit van de tinnitusbeleving.

Daarom kan exact dezelfde piep op rustige dagen nauwelijks opvallen,

maar op dagen met stress of overprikkeling plotseling overweldigend zijn.

Het geluid is hetzelfde,

de draagkracht is anders.

Dit principe lijkt sterk op wat we kennen bij pijn.

Je hebt pijn en je hebt pijnklachten:

twee totaal verschillende fenomenen.

Pijnklachten nemen toe wanneer draagkracht afneemt.

Tinnitus en tinnitusklachten werken precies zo.

Het brein bepaalt de betekenis van de prikkel, niet de prikkel zelf.

En een brein dat onder druk staat, zal sneller alarm slaan.

Dat alarm kan ook volledig zonder externe input ontstaan,

denk aan fantoompijn of centrale sensitisatie.

Het lichaam kan lijden genereren, zelfs in stilte.

De glas-metafoor: hét inzicht dat bij mensen landt

In mijn spreekkamer gebruik ik vaak de metafoor van het glas.

Niet om te bepalen of het glas “half vol of half leeg” is,

maar om te laten zien dat de grootte van het glas zelf bepaalt hoeveel ruimte iemand heeft om prikkels, waaronder tinnitus, te dragen.

• Een klein glas raakt snel vol.

• Een groter glas kan dezelfde hoeveelheid water prima aan.

De tinnitus verandert niet.

Wat verandert, is de ruimte eromheen.

Dit is voor veel patiënten dé eye-opener.

Omdat het precies laat zien dat:

• het niet hun schuld is,

• tinnitus niet altijd harder is dan gisteren,

• maar dat hun systeem die dag minder draagkracht had.

Herstel zet daarom niet in op het wegmaken van het geluid,

maar op het vergroten van het glas:

meer veerkracht, betere balans, rust, waarden, aandacht, mentale ruimte.

Dat maakt het geluid niet zachter,

maar het leven groter.

En daar zit de echte winst.

4. Wat wél werkt en waarom het zo weinig aandacht krijgt

Tinnituszorg richt zich terecht op:

• betekenisgeving

• gedragsverandering (CGT)

• acceptatie en waarden (ACT)

• aandachtstraining

• gehoorrevalidatie

• stressregulatie

• multidisciplinaire samenwerking

Alle grote RCT’s (Cima et al., 2012 & 2022) laten zien:

👉 De kern van herstel ligt niet in het geluid, maar in de relatie met het geluid.

Maar die boodschap haalt bijna nooit de voorpagina.

Techniek wel.

Operaties zeker.

Een “doorbraak” nog meer.

En toch is het stille werk, uitleg, zorg, samenwerking, precies wat het verschil maakt.

5. De kracht van de multidisciplinaire aanpak

Tinnitus is geen aandoening voor één beroepsgroep.

Zorg werkt alleen als we de hele keten benutten:

• KNO-artsen

• Audiologen

• Klinisch fysici

• Psychologen

• Huisartsen

• Audiciens

• Revalidatiespecialisten

• Fysiotherapeuten

• Verpleegkundigen

• Maatschappelijk werk

Daar ligt de kracht van echte vooruitgang.

Niet in één techniek, maar in samenwerking.

Niet in sensatie, maar in consistentie.

Niet in koppen, maar in mensen.

6. Conclusie: Het vraagt geen grootspraak, maar grote zorgvuldigheid

De DBS-studie is een belangrijke eerste stap,

maar geen doorbraak, geen behandeling en geen reden voor valse hoop.

Daarom vraagt tinnituszorg om:

• wetenschappelijke nuance

• zorgvuldige communicatie

• eerlijke verwachtingen

• erkenning van methodologische beperkingen

• bescherming van kwetsbare patiënten

• en een sterke multidisciplinaire aanpak

De echte vooruitgang zit niet in superlatieven.

Maar in samenwerking.

Niet in spektakel.

Maar in menselijkheid.

Niet in één spectaculaire interventie.

Maar in de optelsom van vele, bewezen effectieve stappen.

Tinnitus vraagt geen grote woorden.

Het vraagt grote zorg.