De bron van betekenis

Wat Amsterdamse zomeravonden ons leren over geluid en beleving

Al jaren zie ik mensen in nood. Mensen die gebukt gaan onder een geluid dat ze niet kunnen plaatsen. Een brom. Een trilling. Een dreun die dag en nacht lijkt door te gaan. Ze zoeken, speuren, onderzoeken. Met man en macht richten ze hun aandacht op één doel: het vinden van de bron.

Ze sluiten zich op in stille kamers, investeren in meetapparatuur, schrijven brieven naar instanties, huren experts in. Alles in de hoop op die ene bevestiging: het ligt niet aan mij, het geluid is echt en het komt dáárvandaan.

En ja, het geluid is vaak echt. Maar wat we vergeten, is dat onze beleving van dat geluid wordt gevormd door iets anders. Iets diepers. De betekenis die we eraan geven.

Toevallig zag ik onlangs twee afleveringen van De Rijdende Rechter (mr. Reid) waarin geluidshinder centraal stond. Twee casussen die me als audioloog én mens raakten, omdat ze precies dat laten zien waar ik in mijn praktijk dagelijks tegenaan loop.

De eerste aflevering: een vrouw die lijdt onder contactgeluiden. Ze is er rotsvast van overtuigd dat het van de buren komt. De frustratie zit diep. Tot de technische onderzoeken iets anders uitwijzen: het geluid blijkt afkomstig van de constructie van het hele balkoncomplex. Niet van de buren, maar van het gebouw zelf. En wat gebeurt er? Er komt opluchting. De boosheid zakt. De vrouw biedt haar excuses aan. Niet omdat het geluid weg is, maar omdat het haar minder raakt. Enkel doordat het nu een ándere betekenis heeft gekregen.

De tweede aflevering gaat nog een stap verder. Daar is het geluid een katalysator geworden voor een verstoorde burenrelatie. Elk tikje, elke brom wordt een bewijs van opzet, van schuld. Ook van vele andere zaken krijgen de buren de schuld los van het geluid. Maar ook hier blijkt het geluid een andere bron te hebben: de cv-ketel van de klager zelf. En dan gebeurt er iets wonderlijks. Alsof er iets loskomt. De boosheid verandert in berusting. Zelfs al zal de reparatie misschien duur zijn. Zelfs als het geluid nog even blijft — het voelt anders. Omdat de vijand niet meer buiten zit.

En precies dát is wat ik mensen met laagfrequent geluid zo vaak probeer uit te leggen. Niet om hun klacht te bagatelliseren. Niet om te zeggen dat het ‘tussen de oren’ zit. Maar om hen te helpen beseffen: de reactie op het geluid wordt niet bepaald door de decibellen, maar door de betekenis. En daar ook de oplossing ligt.

Denk aan een vakantie in een camper. Het is nacht. Regen klettert keihard op het dak. Het geluid is enorm, maar je voelt je veilig, ontspannen. Geen mens die het hinder noemt. Had laatst iemand die zelfs riep: “Romantisch!”.

Of denk aan de zomer in Amsterdam. Het raam staat open. De stad leeft. Trams, stemmen, verkeer. Voor sommigen is het lawaai. Voor anderen een symfonie van het leven.

Op het moment dat ik dit schrijf, hoor ik een vliegtuig overvliegen die net vertrokken is vanaf Maastricht Aachen Airport. De vaatwasser bromt op de achtergrond. De zoon zat net tegenover me aan tafel, kauwde luidruchtig op een geroosterd broodje met ei. Het geluid zou me kunnen irriteren. Misschien ontwikkel ik wel misofonie, wie weet. Maar het gebeurt niet. Want ik weet wat het is. Ik kies ervoor het te laten zijn wat het is: geluid, meer niet.

Een belangrijke nuance

Laat mijn uitleg je niet op het verkeerde been zetten. Het is niet zo simpel als: “leer er maar mee leven, want het geluid is niet de boosdoener.” Dat zou tekortdoen aan de ernst en impact van wat mensen ervaren. Daarmee is niemand geholpen.

Het vraagt juist zorgvuldigheid. Het is de kunst om, samen met meerdere professionals, mét de gehinderde én zijn of haar directe omgeving te kijken: aan welke knoppen kunnen we wél draaien? Waar zitten de factoren die bijdragen aan het lijden en waar liggen de mogelijkheden voor verlichting?

Dat vraagt om samenwerking tussen disciplines. Om openheid, nuance en het besef dat er zelden één oorzaak is, maar vaak een samenspel van omgevingsfactoren, lichamelijke reacties en betekenisverlening. Alleen zo kunnen we echt verder komen.

En dat is de essentie. Horen is geen passief proces. Het is een dans tussen trilling en interpretatie. Een wisselwerking tussen oor, brein en betekenis. En zolang we alleen zoeken naar een technische oplossing — de échte bron, de exacte frequentie, het externe probleem — missen we misschien het grootste inzicht: soms zit de sleutel tot rust niet buiten ons, maar in de manier waarop we luisteren.

Horen is zoveel meer dan enkel de oren.