Als jij dit kunt lezen

Als jij dit kunt lezen, dan hoor je bij een bevoorrechte minderheid. Dan heb je niet alleen toegang tot onderwijs gehad, maar waarschijnlijk ook een dak boven je hoofd, dagelijks eten op tafel en stromend water uit de kraan. Grote kans zelfs dat je warm kunt douchen wanneer je dat wilt. Dat lijkt allemaal vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Wereldwijd zijn er miljarden mensen die dit allemaal niet hebben, laat staan de mogelijkheid om wiskunde, natuur- en scheikunde te volgen op school.

En precies die drie vakken, die vaak als moeilijk of saai worden gezien, vormen de basis voor het begrijpen van onze complexe wereld. Ze leren ons over oorzaak en gevolg, over verbanden en structuren, over energie en kwetsbaarheid. Ze geven ons inzicht in klimaatverandering, in het broeikaseffect, in hoe technologie werkt en wat de impact is van menselijke keuzes op onze leefomgeving. Zonder deze kennis blijft de wereld plat, letterlijk en figuurlijk. Dan zien we het grote geheel niet en blijven we steken in simplistische oplossingen voor complexe problemen.

Nu hoor ik je denken: “Maar ik heb helemaal geen wiskunde of scheikunde gestudeerd.” Dat hoeft ook niet. Het gaat niet om diploma’s of titels. Het gaat erom dat we erkennen dat deze vakken, hoe ongrijpbaar ze soms ook leken op school, de basis vormen van de wereld waarin we leven.

Je hoeft geen chirurg te zijn om te vertrouwen op een arts wanneer je geopereerd moet worden. Je vraagt op dat moment ook niet om een stemming van de hele wijk over welke behandeling je zou moeten ondergaan.

We vertrouwen op deskundigheid, op wetenschap, op ervaring. En dat vertrouwen is precies wat onder druk komt te staan wanneer we feiten gelijkstellen aan meningen, of wetenschap aan ideologie.

Ik denk vaak: wat als meer mensen deze basiskennis hadden? Zouden we dan nog steeds discussiëren over of de aarde opwarmt? Zouden we dan nog steeds politici serieus nemen die zonder enig bewijs roepen dat de media liegen, dat klimaatverandering een verzinsel is of dat de elite een complot smeedt? Zouden we dan nog steeds op politici stemmen die met gevaarlijke ideeën komen, verpakt in nette woorden?

Gisteren zag ik weer zo’n bijdrage voorbijkomen, uit een debat dat zich afspeelde in de Tweede Kamer. Thierry Baudet, in een net pak, gezeten naast een vrouw van kleur, waar het gezicht woorden spreekt, want Baudet hield een pleidooi dat ook mijn adem benam. Hij sprak over het verzamelen van asielzoekers, over het terugbrengen van Nederlanders naar een plek als Saba, een suggestie die haast koloniale nostalgie ademt. Hij refereerde openlijk aan een tijd waarin “de witte man” nog de norm was, en hij sprak letterlijk over de kracht van die witte man als het fundament van wat Nederland ooit groot heeft gemaakt. Ik moest het twee keer terugspoelen om te horen of ik het goed verstaan had. Maar hij had het echt gezegd. In 2025. In de Nederlandse volksvertegenwoordiging. Democratisch gekozen.

Ik kon alleen maar denken: dit gaat niet meer over verschillen van mening. Dit raakt aan fundamentele mensenrechten. Dit raakt aan waarheden die allang wetenschappelijk zijn aangetoond. We weten hoe belangrijk migratie is geweest voor de ontwikkeling van landen, we weten hoe kolonialisme miljoenen levens heeft gekost en decennialang ongelijkheid heeft gevoed, en we weten vooral hoe gevaarlijk het is om groepen mensen systematisch buiten te sluiten.

De gedachte dat dit zomaar gezegd kan worden zonder directe consequenties, is misschien nog wel het meest verontrustend.

Als we dit soort retoriek blijven toelaten, moeten we straks ook niet vreemd opkijken als dit geluid tijdens verkiezingen brede steun krijgt en die retoriek uiteindelijk omgezet wordt in beleid.

Wanneer is iets niet langer een mening, maar een gevaarlijke ideologie? Moeten we niet, net zoals we een kiesraad hebben die verkiezingen beoordeelt, ook een onafhankelijke commissie hebben die uitspraken van politici toetst op racistische of fascistische inhoud? En moeten we dan niet ook de moed hebben om te zeggen: wie die grenzen overschrijdt, verliest het recht om namens een volk te spreken?

Want laten we eerlijk zijn: dit gaat niet alleen over Baudet. Dit gaat over het systeem dat dit toelaat. Over de samenleving die dit normaliseert. En het gaat over ons. Over jou en mij. Want wie dit kan lezen, wie kennis heeft, wie begrijpt wat woorden kunnen doen, heeft ook een verantwoordelijkheid. Niet om te cancelen, maar om op te staan. Niet om te schreeuwen, maar om te wijzen op feiten. Niet om te haten, maar om te herinneren.

Onderwijs is het krachtigste wapen dat we hebben tegen onwetendheid. En wetenschappelijke geletterdheid, de basis van inzicht in oorzaak en gevolg, is geen luxe. Het is noodzaak. Juist in een tijd waarin mensen met nette pakken en mooie woorden ideologieën verkondigen die onze geschiedenis diep hebben verwond, is het aan ons om niet weg te kijken.

Dus als jij dit kunt lezen, ja, JIJ kunt dit lezen, besef dan dat je deel uitmaakt van die kleine groep mensen die nog de tools in handen heeft om het verschil te maken. Jij mag straks jouw stem uitbrengen. Gebruik die kennis. Gebruik dat voorrecht. En wees niet stil wanneer er opnieuw wordt gepraat over deportaties, over superieure rassen, of over een Nederland “zoals het vroeger was”.

Want dat vroeger… dat was voor velen geen vrijheid. Dat was voor velen onderdrukking.

En die tijd, die mag nooit meer terugkomen.

Video “debat” Thierry Baudet: https://youtu.be/U01opNUQdvA

Bronnen en verwijzingen:

1. NOS. (2023). Baudet wil ‘remigratiebeleid’ voor asielzoekers.

2. NRC. (2023). De radicalisering van Forum voor Democratie: van intellectueel rechts naar extreemrechts.

3. Clingendael Institute. (2022). Populisme en de opkomst van radicaal-rechts in Europa: de rol van retoriek en framing.

4. Volkskrant. (2024). Thierry Baudet en de normalisering van racistische retoriek in het parlement.

5. Amnesty International Nederland. (2024). Wat is racisme volgens het internationaal recht?