Als de tijd even stilstaat

Het is vroeg. Zondagochtend, zes uur. De wereld slaapt nog, maar mijn gedachten zijn wakker. Moe van de afgelopen week, maar iets in mij zegt: “Dit moet op papier.”

Dit is geen tekst voor een publiek alleen, dit is een brief. Aan het leven. Aan de tijd. Aan Hafida, mijn vrouw, van wie ik elke dag leer wat werkelijk telt.

Afgelopen dagen was ik aanwezig bij het congres Partners in Verstaan, met als thema “In de ban van de tijd”. Drie stemmen raakten me diep:

– Joke J. Hermsen, die sprak over tijd, stilte en ziel.

– Maarten Vogelaar, die liet zien dat rust in één minuut kan bestaan.

– En de stemmen van de deelnemers aan mijn eigen masterclass over ACT — over luisteren, waarden, ruimte.

Maar eerst dit:

“Er bestaat een groot geheim. Een geheim dat eigenlijk geen geheim is, want iedereen beleeft het, elke dag opnieuw. Ieder mens kent het, maar vrijwel niemand staat erbij stil. Bij de meeste mensen glipt dit geheim dan ook gewoon voorbij. Ze hebben er geen oog voor en zien het daardoor niet.

Dit geheim is de tijd.

We kennen het allemaal.

Hoe vijf minuten soms eindeloos kunnen duren, terwijl uren soms aanvoelen als slechts een paar minuten. Er zijn mensen die dit geheim hebben willen ontrafelen. Ze proberen de tijd te vangen, te meten. Met klokken, horloges, agenda’s en planningen op onze telefoon. Maar ondanks al die pogingen blijft tijd ongrijpbaar.

Want tijd laat zich niet vangen.

Ze is afhankelijk van wat we op dat moment beleven. Dáár zit het geheim: tijd woont in het hart. Tijd bestaat alleen bij de gratie van het leven - van hoe we het leven ervaren, hoe we het beleven.”

Vrij naar Michael Ende – Momo

En daar begint alles.

Chronos – de tijd die tikt

Van Joke J. Hermsen heb ik opnieuw geleerd waar onze westerse kijk op tijd vandaan komt.

Zij herinnerde ons eraan dat de Grieken niet één god van de tijd hadden, maar twee: Chronos en Kairos. En precies daar begint het verschil.

Chronos is de tijd die wij het beste kennen:

De tijd van meten, plannen, agenda’s en verwachtingen.

“Druk, druk, druk.”

De tijd die je kunt aftellen, opschrijven, inplannen. Chronologisch denken.

We proberen haar vast te houden, te controleren.

Alles moet sneller, efficiënter, productiever.

Machines nemen ons werk over, maar geven ons geen rust.

We hebben de tijd proberen te temmen. We hangen klokken aan de muur, dragen horloges om onze pols en vullen agenda’s met kleuren en afspraken, in de hoop grip te krijgen op wat ons telkens ontglipt.

Later kwamen de machines die ons tijd zouden schenken: de wasmachine die draait terwijl wij verder kunnen werken, de droger die ons behoedt voor wachten, de afwasmachine die het gesprek aan de gootsteen verving. Robotstofzuigers die stil door de kamer bewegen, terwijl wij nog één mail beantwoorden. En straks rijden auto’s zelf, zodat we onderweg verder kunnen plannen, typen, vergaderen. Alles om tijd te besparen en toch lijkt ze sneller te verdwijnen dan ooit. We winnen minuten, maar verliezen momenten.

Tijd gedraagt zich dus niet zoals wij willen.

Albert Einstein liet al zien:

tijd is relatief.

Ze verandert met snelheid, zwaartekracht, waarneming.

“Het onderscheid tussen verleden, heden en toekomst is slechts een hardnekkige illusie.”

Daar past Heisenbergs Unschärferelation naadloos bij:

Hoe scherper je het één probeert te meten, hoe meer het ander vervaagt.

Zo is het ook met leven:

Probeer tijd te grijpen, en je verliest betekenis. Probeer stilte vast te houden, en ze waait weg.

⸻

Overgang naar Kairos

Maar de Grieken kenden nóg een god van de tijd. Kairos.

Niet de tijd die tikt – maar de tijd die raakt.

Niet meten, maar meemaken.

Niet “hoe laat is het?”, maar “is dit het moment?”

Daar wil ik je nu mee naartoe nemen.

⸻

Kairos – wanneer tijd stilstaat

Kairos is niet te plannen.

Het is geen seconde, uur of agenda-item.

Het is dat ene, onverwachte moment waarop iets binnenvalt.

Wanneer je hart sneller klopt.

Wanneer je de tijd vergeet.

Je kent het:

– Een gesprek dat je optilt.

– De blik van iemand die je liefhebt.

– Een schilderij waarbij je alleen maar kunt zwijgen.

Precies daar stopt Chronos.

Daar begint Kairos.

⸻

Joke J. Hermsen — tijd, stilte en ziel

En toen stond ze daar: Joke Hermsen.

Geen PowerPoint. Geen haast. Alleen haar stem, stilte en adem.

Ze sprak over:

– De ziel.

– Innerlijke tijd.

– Hoe we onszelf verliezen in haast en planning.

– En hoe we kunnen terugkeren naar Kairos.

En – ondanks haar pleidooi voor bezielde tijd – eindigde ze precies op tijd.

Chronos gerespecteerd. Kairos geraakt.

Ze liet ons zien hoe we tijd besparen met machines, maar de vrijgekomen tijd vullen met nóg meer doen.

Tot ze stilviel… en de kunstenaar Mark Rothko noemde.

In haar boek Tijd is hoop schrijft Joke Hermsen een heel hoofdstuk hoe Rothko’s schilderijen een plek zijn waar Chronos verstilt en Kairos zichtbaar wordt.

Geen landschap. Geen verhaal.

Alleen kleur. Licht. Adem. Stilte.

Wie ooit in de Tate Modern in Londen in de ruimte met de Seagram Murals is gaan zitten, weet wat ze bedoelt:

Je gaat zitten.

Je kijkt.

En er gebeurt… niets.

En precies dan gebeurt alles.

De tijd vertraagt.

De ruimte lijkt dichter te worden.

Stilte krijgt gewicht.

Niet omdat er niets is –

maar omdat jij aanwezig wordt.

⸻

Scholè — de vergeten oorsprong van school

Daarna sprak Joke over een woord dat we kwijtgeraakt zijn: scholè.

Het Griekse woord waar ons woord ‘school’ vandaan komt.

Scholè betekent niet: prestatie, toetsen of meetbare resultaten.

Het betekent: vrije tijd om te denken, te leren, stil te staan.

En juist dat lijken we verloren:

– Scholen zonder scholè.

– Agenda’s vol, maar harten leeg.

– Zorgsystemen zonder tijd om werkelijk te zorgen.

We zijn bang voor stilte, terwijl precies daar iets nieuws kan ontstaan.

Rust, het kompas van ACT, het glas en de liefde.

Maarten Vogelaar – rust vinden in één minuut.

Na Joke kwam Maarten Vogelaar. Geen grote theorie. Geen zware termen.

Geen scherm, geen slides, maar theater op het hoogste niveau.

Hij sprak, zweeg, bewoog.

Hij wisselde woorden af met gebaren, ondersteund door muziek die precies op het juiste moment binnenkwam.

Dan weer liet hij ons oefenen, terugkeren naar ons eigen lichaam, en tussendoor deelde hij theorie en persoonlijke ervaringen die boekdelen spraken.

Het was een samenspel van taal, klank, beweging en stilte – alsof hij de taal van verstaan zelf speelde.

Hij liet zien hoe we vaak denken dat als het buiten stil is, het binnen vanzelf rustig wordt.

Maar het werkt precies andersom.

Pas wanneer we durven stoppen, durven voelen, durven vragen “Wat gebeurt er nu?”, ontstaat er ruimte.

Niet om perfect te zijn, maar om er te zíjn.

In die kwetsbare ruimte – ergens tussen lichaam, adem, gedachten en ziel – gebeurde verstaan.

Echt verstaan.

Hij keek de zaal in, glimlachte en zei:

“Zullen we het gewoon doen? Rust. Hier. Nu.”

1. Stop.

2. Voel je voeten op de grond.

3. Adem één keer bewust in… en weer uit.

4. Kijk. Luister. Ruik. Voel.

5. En stel jezelf de vraag: wat gebeurt hier nu?

Dat was het. Eén minuut. Toch voelde het anders. Ruimer. Langzamer.

Alsof Kairos door de kier van Chronos naar binnen kwam.

⸻

Het niet-toegestane deel

Maarten sprak ook over iets wat we allemaal kennen:

het niet-toegestane deel van jezelf.

Dat wat je ooit hebt weggestopt omdat het niet mocht bestaan.

Te gevoelig. Te dromerig. Te luid.

En dus leg je het buiten jezelf neer.

Maar juist daar — in dat weggeduwde stuk — klopt vaak jouw hart.

Daar woont verlangen. Creativiteit. Vuur.

⸻

ACT – leven naar wat waarde heeft

In mijn eigen masterclass over ACT – Acceptance and Commitment Therapy kwam alles samen.

ACT zegt niet: maak het stil in je hoofd.

ACT zegt: maak ruimte voor alles wat er is én kies tegelijk wat jij belangrijk vindt.

Niet: eerst moet de pijn weg.

Maar: de pijn mag er zijn, én ik leef verder.

Waarbij pijn meer is dan enkel lichamelijke pijn. Pijn kan ook verdriet zijn, verlies, onzekerheid, faalangst, pijn die je je hele leven wellicht al meedraagt.

Daar je weg mee vinden?

Daarom gebruiken we in ACT twee beelden:

1. Het kompas

Waarden zijn geen doelen die je kunt afvinken.

Het zijn richtingen.

Geen “dit moet je bereiken”, maar “hier wil ik naartoe bewegen.”

Liefde. Eerlijkheid. Verbinding. Kunst. Zorg. Menselijkheid.

Ze helpen niet om de storm te stoppen, maar ze wijzen je wel naar huis.

2. Het glas

Het glas is jouw leven. De inhoud is alles wat je meedraagt, ook twijfel, pijn, ruis.

Die kun je niet leeggooien.

Maar je kunt het glas groter maken.

Hoe?

Door je te richten op wat je hart laat kloppen. Kairos dus.

Door keuzes te maken die passen bij je waarden.

Dan wordt het glas ruimer. Niet lichter, maar draaglijker.

⸻

En toen besefte ik iets

Al die tijd dachten we dat we tijd moesten managen.

Maar misschien moeten we iets anders doen:

tijd toelaten.

Niet alleen Chronos, maar ook Kairos. Wellicht zelfs vooral Kairos.

Niet alleen agenda, maar ook adem.

Niet alleen hoofd. maar ook hart.

⸻

Een ode aan Hafida

En dit, dit wil ik tot slot zeggen:

Lieve Hafida,

dit alles schrijf ik ook voor jou.

Omdat jij mij elke dag laat zien wat tijd echt is:

niet meten, maar meemaken.

Jij bent voor mij scholè in menselijke vorm.

Met jou weet ik dat stilte vol kan zijn.

Dat liefde geen haast kent.

Dat tijd niet verdwijnt zolang we haar voelen.

Ik leer van jou, misschien leer jij nu ook iets van mij.

Daarom is dit voor jou.

⸻

Tot slot – een vraag aan jou, lezer.

Chronos geeft structuur.

Kairos geeft betekenis.

Scholè geeft ruimte.

Het hart geeft richting.

Waar stond jouw tijd vandaag even stil?

Misschien was dat geen toeval.

Misschien was dat Kairos, die zachtjes tegen je zei: “Hier ben ik.”

Oefening – Eén minuut Kairos

Zet een timer op 60 seconden.

Ga zitten of staan met je voeten stevig op de grond.

Adem één keer bewust in en uit.

Kijk om je heen en benoem in jezelf:

• één ding dat je ziet

• één ding dat je hoort

• één ding dat je voelt in je lichaam

Stel jezelf daarna zacht de vraag:

Wat gebeurt er nu werkelijk in mij?

Niets hoeft anders. Niets hoeft opgelost. Alleen dit moment. Alleen jij. Alleen tijd die even stopt met rennen.